Depresja to jedna z najczęstszych chorób, która dotyka miliony ludzi na całym świecie. Szacuje się, że w Polsce choruje na nią 4 mln osób, a liczba ta stale rośnie. Nie dziwi więc fakt, że wciąż poszukiwane są rozwiązania mające wesprzeć terapię tej choroby. Na czym polega terapia depresji w wirtualnej rzeczywistości i czy jest skuteczna? Tego dowiesz się z tego artykułu.
W ostatnich latach nowoczesne technologie są coraz częściej stosowane w terapii depresji. VR (wirtualna rzeczywistość) jest uważana za skuteczną w redukcji objawów depresji, takich jak obniżony nastrój i smutek, brak zainteresowania i radości z różnych działań, trudności w koncentracji i podejmowaniu decyzji, poczucie beznadziei, zaburzenia snu, zmiana apetytu, niskie poczucie własnej wartości i myśli samobójcze. VR pozwala na bezpieczne i kontrolowane doświadczanie sytuacji, które mogą być trudne lub stresujące w rzeczywistości, co pomaga pacjentom w przezwyciężeniu lęków i trudności związanych z depresją. VR jest również używana do treningu umiejętności radzenia sobie i poprawy komunikacji interpersonalnej.
Jednak, co warto podkreślić, wirtualna rzeczywistość jest tylko jednym z elementów terapii depresji i powinna być stosowana jako uzupełnienie innych form terapii. Równie ważne jest, aby pacjent miał kontakt z terapeutą poza sesjami VR, aby móc omówić swoje doświadczenia i postępy.
Terapia depresji w VR polega na użyciu technologii wirtualnej rzeczywistości do przeprowadzania sesji terapeutycznych dla osób cierpiących na depresję. Pacjent korzysta z gogli VR, które pozwalają na przeniesienie go do wirtualnego środowiska, gdzie może pracować nad swoimi problemami i uczyć się radzenia sobie z emocjami. Terapia ta może być stosowana jako uzupełnienie tradycyjnej terapii lub jako alternatywa dla osób, które mają trudności z przeprowadzaniem terapii twarzą w twarz.
Środowisko wirtualne zapewnia terapeutom VR większy stopień kontroli w zakresie dostosowywania, odtwarzania i dostosowywania parametrów leczenia zgodnie z potrzebami pacjenta. Pozwala też zbierać dane o postępach pacjenta, by monitorować i kontrolować przebieg terapii. To daje wysoki poziom indywidualizacji. Może to obejmować dostosowanie scenariusza terapii do specyficznych trudności i problemów pacjenta, a także uwzględnienie jego indywidualnych celów terapeutycznych.
Istnieje kilka rodzajów terapii wirtualnej rzeczywistości stosowanych w leczeniu depresji. Oto kilka przykładów:
1. Terapia ekspozycyjna.
Polega ona na umieszczeniu pacjenta w wirtualnym środowisku, które odwzorowuje sytuacje lub miejsca, które mogą wywoływać lęk czy unikanie awersyjnych bodźców przez pacjenta. Celem tego oddziaływania jest przepracowanie lęku, który często towarzyszy depresji.
2. Terapia relaksacyjna.
Polega na nauce technik relaksacyjnych, takich jak medytacja, joga i oddychanie, w celu redukcji stresu i napięcia. Pacjent jest zanurzony w wirtualnym środowisku, które jest odwzorowaniem spokojnego miejsca, takiego jak plaża lub las. Dzięki temu możliwa jest relaksacja i odprężenie, a doświadczanie ich jest istotne przy zaburzeniach depresyjnych.
3. Terapia poznawcza.
Polega na użyciu wirtualnej rzeczywistości do pracy nad przeformułowaniem negatywnych myśli i przekonań, które przyczyniają się do depresji. W takiej terapii pacjent może również mieć możliwość pracy z wirtualnymi avatarami, którzy reprezentują jego negatywne myśli i przekonania. Dzięki temu pacjent będzie miał okazję pracować nad swoimi problemami w bezpiecznym i kontrolowanym środowisku, co może być bardziej skuteczne niż praca wyłącznie za pomocą słowa.
4. Terapia oparta na treningu umiejętności społecznych.
To rodzaj terapii, która polega na uczeniu pacjentów umiejętności społecznych, takich jak komunikacja, rozwiązywanie problemów, radzenie sobie z emocjami i nawiązywanie relacji. VR pozwala na stworzenie bezpiecznego i kontrolowanego środowiska, w którym pacjenci mogą ćwiczyć umiejętności społeczne w różnych sytuacjach, z różnymi ludźmi (a początkowo nawet komputerowo wygenerowanymi postaciami). Taka forma terapii VR jest szczególnie skuteczna dla osób z trudnościami w nawiązywaniu kontaktu interpersonalnych lub zaburzeniami lękowymi, które u osób cierpiących na depresję mogą współwystępować.
5. Terapia poprzez aktywność.
Ćwiczenia fizyczne wpływają na szereg procesów biologicznych i psychospołecznych, które mają związek z podłożem fizjologicznym depresji. Dzięki terapii w VR pacjent może wypróbować różnych aktywności, nawet tych, które fizycznie nie byłyby dostępne (jak chociażby nurkowanie, wspinaczka górska czy akrobacje spadochronowe). Realistyczne odwzorowanie środowiska wzmacnia motywację i zaangażowanie użytkownika. Aktywność fizyczna w VR może również pomóc w zwiększaniu poczucia kontroli nad ciałem i poprawie pewności siebie, co jest ważne dla osób cierpiących na depresję.
Ważne jest, aby wybrać odpowiedni rodzaj terapii dla pacjenta i przeprowadzać ją pod opieką terapeuty, który ma doświadczenie w pracy z VRem. Jeśli jesteś specjalistą i chcesz dowiedzieć się więcej na temat rozszerzenia swoich kwalifikacji i możliwości zostania Terapeutą VR, kliknij tu: Kurs Terapeuty VR.
Badania nad leczeniem depresji za pomocą wirtualnej rzeczywistości są obecnie intensywnie prowadzone w różnych ośrodkach na całym świecie.
Artykuł autorstwa Zeng (2018) zawiera przegląd badań dotyczących wpływu interwencji poprzez aktywność w wirtualnej rzeczywistości na wyniki związane z lękiem i depresją. Autor wskazuje na poprawę zdrowia psychicznego osób cierpiących na te dwa zaburzenia psychiczne: w wyniku korzystania z interwencji VR nastąpiła znaczna poprawa fizyczną i psychiczna, w tym zmniejszenie zmęczenia i napięcia. Badani twierdzili także, że mają większą energię i zdolność odczuwania przyjemności.
Terapia wirtualnej rzeczywistości może być także skuteczna w zarządzaniu stresem u pacjentów z depresją (Parons i in.,2017). W badaniu osoby poddane oddziaływaniom za pomocą wirtualnej rzeczywistości odnotowały znaczną redukcję w poziomie odczuwanego lęku oraz wzrost umiejętności radzenia sobie.
Do ciekawych wniosków doszli także badacze z Uniwersytetu w Queensland (Baghaei i in.2021). Zajęli się oni cechą samokrytyki, jako jednym z głównych czynników psychologicznych, przyczyniających się do powstawania zaburzeń depresyjnych i lękowych. W swoich pilotażowych badaniach z użyciem autorskiej aplikacji iVR wykazują, że interwencja w wirtualnej rzeczywistości ma potencjał, by zwiększyć współodczuwanie w stosunku do samego siebie, a tym samym obniżyć objawy depresyjne. Naukowcy stawiają hipotezę, że zindywidualizowana immersyjne środowisko VR będzie miała znaczący wpływ na poprawę samopoczucia psychicznego uczestników i złagodzenie objawów depresyjnych. Założenie to wciąż wymaga weryfikacji, ale dalsze badania w tym obszarze są już w trakcie.
Badania w zakresie wykorzystania VR-u w terapii były prowadzone także w Polsce! Jedno z badań (Jóźwik i in. 2021) miało na celu ocenę skuteczności terapii VR w zmniejszaniu poziomu depresji, lęku i stresu u pacjentek z chorobą sercowo-naczyniową. Okazało się, że Terapia VR jest skutecznym i mającym duży potencjał terapeutyczny uzupełnieniem rehabilitacji kardiologicznej w redukcji poziomu stresu. Z kolei Paweł Kiper wraz z współpracownikami (2022) badali osoby po udarze mózgu wymagające rehabilitacji, u których wystąpiły objawy depresji. Jak się okazało zastosowana terapia VR (w połączeniu z rehabilitacją) istotnie zwiększyła poczucie własnej skuteczności oraz poziom akceptacji choroby, co może mieć znaczenie dla poprawy funkcjonowania osób w depresji.
Terapia VR jest coraz częściej stosowana w terapii depresji. Pozwala ona na przeżywanie pozytywnych emocji oraz na przeprowadzanie ćwiczeń relaksacyjnych, treningu umiejętności społecznych. To powoduje, że pacjent może odczuwać poprawę nastroju i samopoczucia, wzrost motywacji i chęć angażowania się w aktywności, nie tylko w VRze, ale też w codziennym życiu. A to są pierwsze oznaki, że rozpoczął się proces wychodzenia z depresji. Terapia VR prowadzona przez wykwalifikowanego specjalistę może w tym procesie pomóc i dlatego warto rozważyć jej wdrożenie, szczególnie jeśli inne metody nie przyniosły oczekiwanych rezultatów.
Depresja jest chorobą, która może mieć poważne konsekwencje zdrowotne i społeczne. Jeśli podejrzewasz, że Ty lub ktoś z Twoich bliskich doświadcza objawów depresji, możesz szukać wsparcia.
Bezpłatną pomoc można uzyskać m.in. w ośrodkach interwencji kryzysowej, centrach zdrowia psychicznego oraz pod darmowymi numerami telefonów zaufania. Nie bój się prosić o pomoc!
Autor: Wojciech Kreft
Źródła:
1. Baghaei, N., Stemmet, L., Khaliq, I., Ahmadi, A., Halim, I., Liang, H.N., Xu, W., Billinghurst, M., Porter, R. (2021). Designing Individualised Virtual Reality Applications for Supporting Depression: A Feasibility Study. 6-11. 10.1145/3459926.3464761.
2. Jóźwik, S., Cieślik, B., Gajda, R., Szczepańska-Gieracha, J. (2021). The Use of Virtual Therapy in Cardiac Rehabilitation of Female Patients with Heart Disease. Medicina (Kaunas), 28;57(8):768. doi: 10.3390/medicina57080768. PMID: 34440974.
3. Kandola, A., Ashdown-Franks, G., Hendrikse, J., Sabiston, C.M., Stubbs, B. (2019). Physical activity and depression: Towards understanding the antidepressant mechanisms of physical activity. Neurosci Biobehav Rev.
4. Kiper, P., Przysiężna, E., Cieślik, B., Broniec-Siekaniec, K., Kucińska, A., Szczygieł, J., Turek, K., Gajda, R., Szczepańska-Gieracha, J. (2022). Effects of Immersive Virtual Therapy as a Method Supporting Recovery of Depressive Symptoms in Post-Stroke Rehabilitation: Randomized Controlled Trial, Clinical Interventions in Aging, 17:, 1673-1685, DOI: 10.2147/CIA.S375754
5. Parsons, T., Gaggioli, A., Riva, G. (2017). Virtual Reality for Research in Social Neuroscience. Brain Sciences. 7. 1-21. 10.3390/brainsci7040042.6. Zeng, N., Pope, Z., Lee, J. E., Gao, Z. (2018). Virtual Reality Exercise for Anxiety and Depression: A Preliminary Review of Current Research in an Emerging Field, J. Clin. Med., 7, 42.
